Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc – FAO, có 5 nguyên nhân chính dẫn tới sự mất đa dạng sinh học, đó là mất môi trường sống, biến đổi khí hậu, khai thác tài nguyên quá độ, các loài xâm lấn nguy hiểm, ô nhiễm môi trường.
Mất môi trường sống.
Đây là hiện tượng khi môi trường tự nhiên bị biến đổi một cách bất thường do các hoạt động của con người, đây cũng được xem là nguyên nhân chính dẫn đến mất đa dạng sinh học trên phạm vi toàn cầu. Rất nhiều hoạt động của con người có thể dẫn đến hiện tượng này, ví dụ như chặt phá rừng để lấy gỗ xây dựng, sản xuất hoặc mở rộng diện tích đất nông nghiệp; xây đập ngăn nước để phát triển đô thị. Mất môi trường sống cũng có thể là do sự phân mảnh môi trường sống, đây là hiện tượng môi trường sống của sinh vật bị chia nhỏ ra thành nhiều phần do sự biến đổi địa hình, chẳng hạn như mở đường cắt ngang qua khu rừng sẽ khiến cánh rừng nguyên vẹn ban đầu bị chia thành hai phần. Việc phân nhỏ địa bàn sống này sẽ khiến các loại động vật gặp khó khăn trong việc di chuyển giữa các khu vực, hoặc sẽ tước đi địa bàn sống của các loài có lãnh thổ rộng. ví dụ như loài voi rừng châu Phi. Việc khai thác tài nguyên thiên nhiên có thể giúp con người thu được những lợi ích nhất định nhưng chúng ta cũng cần xem xét tới sự ảnh hưởng của những hoạt động đó tới sự đa dạng sinh học vốn có, từ đó tạo nên sự phát triển kinh tế một cách bền vững.
Biến đổi khí hậu
Đây là hiện tượng do sự phát thải lượng lớn các khí nhà kính như carbon dioxide lên tầng khí quyển Trái Đất. Biến đổi khí hậu sẽ dẫn tới sự thay đổi rất lớn về môi trường cũng như toàn bộ các hệ sinh thái có trên Địa Cầu, nơi các loài động thực vật sinh sống. Ví dụ như việc thay đổi nhiệt độ và lượng mưa có thể khiến diện tích rừng mưa bị thu hẹp, nhiều loài thực vật mất đi các yếu tố cần thiết để phát triển. Để tồn tại, các sinh vật phải di cư để tìm khu vực sống mới thuận lợi hơn hoặc phải tự biến đổi để thích nghi với điều kiện môi trường mới. Bên cạnh những loài có thể thích nghi được, rất nhiều loài khác không thể thích ứng kịp với tốc độ biến đổi của ngoại cảnh sẽ buộc phải bị tuyệt chủng. Theo các nhà khoa học, biến đổi khí hậu sẽ ảnh hưởng cực kỳ mạnh ở các vùng cực và khu vực núi cao.
Khai thác tài nguyên quá độ
Hiện tượng này là do tốc độ khai thác của con người quá lớn so với tốc độ phục hồi của thiên nhiên, và nếu kéo dài, có thể dẫn tới sự tuyệt chủng của rất nhiều loài. Ví dụ như:
- Nghề săn bắt cá tuyết ở Newfoundland, Canada sẽ không còn nếu con người khai thác nguồn cá ngoài khơi một cách không kiểm soát;
- Rắn nước ngọt ở Cam-pu-chia có thể sẽ bị tuyệt chủng do săn bắt quá nhiều;
- Mè núi đá tự nhiên, Encephalartos brevifoliolatus, sẽ không còn do bị khai thác nhiều để làm cảnh;
Khai thác tài nguyên thiên nhiên mà thiếu đi các biện pháp phục hồi hoặc có kế hoạch có thể sẽ trở thành nguyên nhân chính khiến nhiều hệ sinh thái bị tiêu diệt.
Sinh vật ngoại lai xâm hại (Invasive Alien Species- IAS)
Là các loài có khả năng di cư xa khỏi địa bàn sinh sống tự nhiên của nó và có thể đe dọa đến đa dạng sinh học ở ở vực loài đó mới đến. Các loài ngoại lai xâm hại có thể gây nguy hiểm tới các loài bản địa theo nhiều cách, ví dụ như ăn thịt, cạnh tranh nguồn dinh dưỡng, mang theo các mầm bệnh lạ, cạnh tranh khu vực sinh sống,…
Trong nhiều trường hợp, loài ngoại lai không bị các loài ăn thịt ở bản địa tiêu diệt, kích thước quần thể loài mới này có thể tăng lên không kiểm soát. Cạnh tranh nguồn sống và nơi ở với các loài bản địa. Từ đó, nhiều loài sẽ phá hủy cả hệ sinh thái.
Hiện tượng di cư bất thường này có thể là tự nhiên hoặc do các hoạt động của con người. Ví dụ như hành vi đưa loài rùa tai đỏ, cây mai dương, ốc sên, ốc bươu vàng, … vào Việt Nam.
Ô nhiễm môi trường
Đây cũng được xem là một trong các nguyên nhân chính dẫn đến mất đa dạng sinh học. Ô nhiễm môi trường là do sự phát thải số lượng lớn các chất, như nito và photpho vào môi trường . Có thể chúng là các chất dinh dưỡng thiết yếu cho các hoạt động sống nhưng nếu với số lượng quá nhiều có thể đe dọa để sự phát triển của không chỉ hệ sinh thái biển mà còn cả hệ sinh thái trên cạn. Một minh họa cho hiện tượng này là hành động bón phân hóa học trong trồng trọt, đây là việc làm bình thường của nông dân nhằm làm tăng sản lượng và chất lượng cây trồng, vật nuôi. Nhưng khi hành động này được lặp lại nhiều lần, nó sẽ đe dọa tới sự ổn định của tài nguyên đất và nước, hiện tượng này được gọi là sự phì dưỡng (eutrophication). Sự phì dưỡng trong môi trường nước là do sự tăng nồng độ các chất dinh dưỡng khiến cho các loài tảo và sinh vật phù du phát triển mạnh và tăng nhanh về số lượng, khi đạt đến ngưỡng nhất định, chúng sẽ phát triển lấn át và thậm chí là gây chết đối với các loài thủy sinh vật khác.
Hiện tượng mất đa dạng sinh học có thể do nhiều nguyên nhân gây ra, cả do tự nhiên lẫn do các hoạt động của con người. Tuy nhiên, thay vì ngồi đổ lỗi cho nhau. Con người cần có các hoạt động cần thiết để góp phần làm chậm lại quá trình này.
SonSonBio
Nguồn tham khảo:
The YouthGuide to BioDiversity- FAO 2013
